Rhabdomyolysis, tạm dịch: Tiêu cơ vân, thường gọi tắt là Rhabdo chỉ tình trạng khiến cơ của bạn bị phá vỡ, có thể dẫn đến chết cơ. Khi điều này xảy ra, các thành phần của sợi cơ như CPK/CK (Creatine Kinase), urate, myoglobin, kali, axit amin... sẽ xâm nhập vào hệ thống tuần hoàn của bạn làm tăng nồng độ trong máu của chúng. Điều này có thể gây tổn thương cho các cơ quan nội tạng như tim, gan, thận. Gan có thể sẽ mất khả năng hoạt động vì quá tải. Tiếp đến là thận và trái tim.
Rhabdo cũng có thể đến từ sự phá vỡ cơ bắp do chấn thương cơ trực tiếp hoặc gián tiếp. Nếu không được điều trị ngay có thể dẫn đến tổn thương gan, thận.
Có thể bạn chưa biết, hàng năm tại Mỹ có tới 25,000 ca Rhabdo được báo cáo y tế ghi nhận (Link).
Một số dấu hiệu và triệu chứng phổ biến của tiêu cơ vân là yếu cơ, cứng cơ, đau cơ và thay đổi màu nước tiểu sang sẫm màu, màu trà. Các triệu chứng khác bao gồm sưng cơ, lượng nước tiểu thấp, mệt mỏi, có vết bầm tím, đi tiểu không thường xuyên, một cơn sốt, một cảm giác khó chịu, hoặc cảm thấy không khỏe, buồn nôn và nôn mửa khi tập, lú lẫn hay quên và cả kích động. Các triệu chứng của Rhabdo có thể từ nhẹ đến nặng. Các triệu chứng thường phát triển từ một đến ba ngày sau khi bị chấn thương cơ. Một điều cần lưu ý rằng, với một số người thậm chí họ có thể không nhận thấy đau nhức cơ nhưng vẫn bị Rhabdo (Link).
Rhabdomyolysis là một điều kiện có thể gây tử vong. Nó có thể gây tổn thương thận cấp tính do tăng kali máu nghiêm trọng, tổn thương thận cấp tính (AKI) và sốc giảm thể tích. Tỷ lệ tử vong do suy thận cấp từ rhabdo ở bệnh nhân chấn thương có thể lên tới 20%. Khi nhập viện trong tình trạng cấp cứu, tỷ lệ tử vong là 22% nếu không có tổn thương thận cấp tính và 59% nếu suy thận xảy ra. Nếu không được điều trị kịp thời, người bị rhabdo sẽ phải thay thế thận (Link).
Rhabdo cũng có thể gây ra rối loạn nhịp tim ở mức nguy hiểm (arrhythmia). Nếu không được điều trị trong một thời gian dài, Rhabdo có thể dẫn đến bất thường về điện giải, hạ albumin máu, tăng axit uric máu, hội chứng khoang (compartment syndrome), AKI và suy thận, đông máu nội mạch lan tỏa (DIC, một biến chứng muộn) (Link).
Nguyên nhân của Rhabdo
Nguyên nhân của Tiêu cơ vân bao gồm tập thể dục cường độ cao liên tục không nghỉ, mất nước nghiêm trọng và quá nóng, dùng thuốc. Các nguyên nhân khác bao gồm chấn thương do va đập chẳng hạn như do tai nạn ô tô, ngã hoặc sập tòa nhà, chèn ép cơ do bất động kéo dài sau khi bị gãy xương hoặc ngã, chấn thương do điện giật, sét đánh hoặc bỏng cấp độ ba, nọc độc từ rắn hoặc côn trùng cắn.
Các nguyên nhân không do chấn thương bao gồm sử dụng rượu hoặc các loại thuốc bất hợp pháp như heroin, cocaine hoặc amphetamine, căng cơ quá mức ở các vận động viên được đào tạo và không được đào tạo, dùng liều cao một số loại thuốc, say nắng, co giật, hiếu động thái quá ở bệnh nhân cai rượu, nhiễm toan ceton do tiểu đường , các bệnh về cơ (bệnh cơ) như thiếu men cơ bẩm sinh hoặc loạn dưỡng cơ Duchenne và nhiễm vi-rút như cúm, HIV hoặc vi-rút herpes simplex (Link).
Các lựa chọn điều trị cho Tiêu cơ vân bao gồm xác định nguyên nhân và lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp dựa trên tình trạng và mức độ nghiêm trọng. Chạy thận có thể được thực hiện nếu có tổn thương thận và suy thận. Liệu pháp tiêm tĩnh mạch với bicarbonate sẽ giúp loại bỏ myoglobin.
Rhabdo khi tập luyện
Tiêu cơ vân do tập thể dục, còn được gọi là tiêu cơ vân do gắng sức (Exertional Rhabdomyolysis), là tình trạng mô cơ bị phá vỡ quá mức và giải phóng các chất có hại vào máu. Nó có thể gây đau cơ, cứng khớp, sưng tấy, mệt mỏi, nhức đầu và nước tiểu sẫm màu. Nó cũng có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng như suy thận, hội chứng khoang và rối loạn nhịp tim. Nó có thể xảy ra ở bất kỳ ai tập thể dục quá mạnh, lặp đi lặp lại hoặc quá lâu, đặc biệt là ở những người không được đào tạo, không phù hợp, thừa cân hoặc ốm yếu, hoặc trong môi trường nóng hoặc độ cao (Link). Rhabdo không chỉ xảy ra ở tập kháng lực mà còn có thể xảy ra ở cả các môn thể thao sức bền với nhiều độ tuổi khác nhau và kể cả ở phụ nữ (Link) (Link).
Với tập tạ, Rhabdo có nhiều khả năng xảy ra ở những người thực hiện nhiều sets với mức tạ nặng hoặc liên tục đẩy các sets của họ tới mức thất bại hoàn toàn hoặc cả hai (Như với môn CrossFit - Link). Cơ hội phát triển tiêu cơ vân tăng lên khi luyện tập nhiều nhóm cơ, ở nhiệt độ khắc nghiệt hoặc khi không được cung cấp đủ nước. Các kiểu tập chạy đua theo thử thách như Squat 1000 reps có thể gia tăng nguy cơ Rhabdo.
Nguy cơ tăng gấp ba lần với một số loại thuốc, bao gồm statin hoặc thuốc chống loạn thần. Nâng vật nặng hơn với số lần lặp lại ít hơn, như trong một chương trình rèn luyện sức mạnh truyền thống, thường không dẫn đến rhabdo.
Khi phát hiện dấu hiệu của Rhabdo, bạn cần ngừng tập ngay. Trong các trường hợp có biểu hiện nặng, bạn cần được chăm sóc và điều trị y tế nhanh chóng. Đồng thời sau khi đã được điều trị bạn cũng cần cẩn thận khi trở lại việc tập luyện.
Thời gian phục hồi từ Rhabdo khác nhau tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng của tình trạng và việc có bất kỳ biến chứng nào hay không. Nếu tình trạng này được nhận biết và điều trị sớm, hầu hết các biến chứng nghiêm trọng có thể tránh được và bạn có thể hồi phục hoàn toàn. Phục hồi từ Rhabdo do tập thể dục, nếu không có biến chứng lớn, có thể mất vài tuần đến vài tháng để bệnh nhân tập thể dục trở lại mà không tái phát các triệu chứng. Điều quan trọng là làm theo lời khuyên và khuyến nghị của các chuyên gia chăm sóc sức khỏe của bạn để điều trị và phục hồi tốt nhất. Nghỉ ngơi giúp bạn cảm thấy tốt hơn trong quá trình điều trị và huấn luyện viên có thể khuyên bạn nên đợi vài tuần đến vài tháng trước khi tiếp tục các hoạt động tập thể dục trở lại.
Các cách phòng tránh Rhabdo khi tập luyện
Cách phòng tránh tốt nhất là tìm ra liều lượng tập luyện phù hợp với hồ sơ thể hất hiện tại của bạn. Xem lại các mức thất bại hay các nấc thang đo độ gắng sức như RPE để giúp bạn xác định đúng mục tiêu cho từng buổi tập, từng giai đoạn tập. Trong nhiều trường hợp cần xác định rõ mục tiêu có phù hợp hay không để tránh những ám ảnh về hình thể hay cái tôi quá cao. Tránh việc tùy tiện tập theo thử thách kiểu 1000 reps squat hay deadlift "tới chết" để làm nội dung trên MXH.
Một lưu ý là, bạn không nên nhầm lẫn Rhabdo với DOMS - đau nhức cơ khởi phát muộn. DOMS so với Rhabdo sẽ "nhẹ nhàng" hơn và thường xảy ra sau 24-72h sau tập chứ không có tiến triển tồi tệ thêm qua từng giờ ngay sau tập.
Để ngăn ngừa Rhabdo khi tập thể dục và các hoạt động vận động nói chung, bạn có thể thực hiện các bước sau:
Tăng dần cường độ và thời gian tập luyện theo thời gian để cơ thể bạn thích nghi với sự căng thẳng của việc tập luyện.
Lắng nghe cơ thể của bạn và nghỉ giải lao hoặc ngừng tập thể dục nếu bạn bắt đầu cảm thấy không khỏe.
Uống đủ nước trước, trong và sau khi tập thể dục. Điều này sẽ làm loãng nước tiểu của bạn và giúp thận của bạn loại bỏ bất kỳ myoglobin nào mà cơ bắp của bạn có thể đã giải phóng trong khi tập thể dục.
Tránh uống rượu bia trước/trong khi tập luyện hay làm việc dưới trời nóng.
Nghỉ giải lao ở một khu vực mát hơn để giúp ngăn chặn rhabdo.
Xin lưu ý rằng công việc hoặc các hoạt động liên quan đến gắng sức và/hoặc tiếp xúc với nhiệt độ cao có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh rhabdo. Hãy cố gắng tránh những yếu tố rủi ro này nếu có thể.
Tìm hiểu các dấu hiệu và triệu chứng của các bệnh liên quan đến nhiệt độ cao và thực hiện các bước để tránh bị quá nóng.
Hãy nhận biết bất kỳ loại thuốc hoặc chất bổ sung nào bạn đang dùng có thể làm tăng nguy cơ phát triển bệnh tiêu cơ vân.
Điều quan trọng là phải lắng nghe cơ thể của bạn và không cố gắng quá sức. Nếu bạn bắt đầu gặp bất kỳ triệu chứng rhabdo nào, hãy dừng hoạt động hiện tại của bạn ngay lập tức, hạ nhiệt, bắt đầu uống nước và đến nhà cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe để được kiểm tra rhabdo (Link).
Comments